Devalüasyon Nedir?

Devalüasyon; hükümet tarafından ülkenin para değerinin, diğer ülke para birimleri karşısında düşürülmesi şeklinde tanımlanır. Bir tür para politikası aracıdır. Sabit veya yarı sabit kur rejimini benimsemiş ülkeler tarafından uygulanır. Ülkelerin neden böyle bir para politikasına yöneldiğini merak ediyor olabilirsiniz. Devalüasyonla ilgili tüm sorularınıza bu yazıda bulabilirsiniz.

Ekonomiye dışarıdan yapılan bir devalüasyon nedenleri hakkında bilgi sahibi olmak, ülkelerin neden böyle bir politika benimsediklerinin anlaşılmasını sağlar. Öncelikle belirtmek gerekir ki sağlıklı bir ekonomisi bulunan ülkenin devalüasyona yönelmesi beklenen bir durum değildir. Fakat bazı durumlarda ülkeler, milli parasının diğer döviz birimleri karşısında değer kaybetmesi için atılımda bulunmak zorunda kalabilir. Peki ama neden?

Bu durumun farklı nedenleri bulunur. İlk neden, ülkenin dış ticaret açığının dengelenmesinin bir ihtiyaç hâline gelmesidir. Eğer bir ülke daha çok ithalat, yani dış alıma yönelmişse ithalat karşısından ihracat zayıflayacaktır. Böyle bir durumda devalüasyona başvurulabilir. Atılan adımlarla birlikte ülkenin satın alma gücü zayflatılabilir. Bu durum, devalüasyon etkileri kapsamında yer alır. Ayrıca enflasyonun yoğun bir şekilde görüldüğü ülkelerde de paranın devalüe edilmesi gerekebilir.

Bir ülkede devalüasyon uygulanıyorsa, bu durumun birtakım sonuçları oluşur. Bu sonuçlar nelerdir? Devalüasyon sonuçları şu şekilde sıralanabilir:

• İthalat maliyetleri artarak pahalı hâle gelir.
• Ülke ihracatının rekabti artar. İhracatta artış meydana gelir.
• Enflasyonda artış görülür. Yapılan müdahale nedeniyle ithal ürünlerin fiyatları artacağı için piyasalarda eflasyonist bir baskı meydana gelir. Yerli üreticiler, artan maliyetler sebebiyle ürün fiyatlarında artışa gidebilir.
• Ülkede cari açık azalır.
• Turizm gelirlerinde artış gözlemlenir. Çünkü ülkede kullanılan milli para birimi döviz karşısında değer kaybettiği için ülke, diğer ülke vatandaşları için son derece ucuz bir yer hâline gelir.

Ekonomik etkilerinin sonuçları yukarıdaki gibi sıralanabilir. Devalüasyon olduğunda genel olarak eknomide bozulmalar meydana gelir.

Ülkelerin çeşitli dönemlerde uygulamak zorunda kalabildikleri devalüasyonun birtakım olumlu etkileri bulunur. Devalüasyon faydaları şu şekilde özetlenebilir:

• İthalat pahalı hâle geldiği için yerli üreticiler, çeşitli avantajlarla karşı karşıya kalabilir. İhracat yapmak isteyenler, yeni fırsatları değerlendirerek çok daha etkili bir şekilde çalışma şansı elde edebilir. Bu durum, ithalatın gerilemesiyle doğrudan alakalıdır.
• Ülkedeki dış ticaret açığı hızlı bir şekilde kapanır. İthal ürünlerde fiyat artışı görülürken yerli üreticiler çok daha fazla üretimde bulunduğu için yerli mallar ucuzlar.

Her ne kadar devalüasyon genel anlamda olumsuz etkileri olduğu düşünülse de olumlu birkaç nedeni de bulunur.

Birçok ülke, cari açık verdikleri için farklı dönemlerde devalüasyona başvurmuş olabilir. Bu, ülkelerin gelişimleri açısından olağan bir durumdur. Devalüasyon dönemi yaşamış ülkelere örnek olarak Mısır verilebilir. ABD dolarının karaborsaya düştüğü Mısır, bu durum nedeniyle yurt içi yatırımlarının ciddi bir şekilde sekteye uğradığını fark etti. Bu nedenle 2016 yılında Mısır, kendi para birimini ABD doları karşısında %14 oranında devalüe ederek cari açığını kapatmaya çalıştı.

Çin, devalüasyon uygulayan ülkelerden bir diğeri. Ekonomik daralma ve kredi piyasası sebebiyle ekonomik anlamda çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalan Çin, 2015 yılında yerel para birimi olan Reminbi’yi devalüe etmiş olup bunu yıl içinde birkaç defa tekrarladı.

Devalüasyon Türkiye için de geçerli bir para politikasıdır. Peki ama Türkiye’de devalüasyona ne zaman başvuruldu? Türkiye’de devalüasyonun tarihi oldukça kadim. Farklı yıllarda ilgili para politikası benimsenmiştir. 1946, 1958, 1970, 1980, 1994 ve 2001; Türkiye devalüasyon tarihleri kapsamında değerlendirilebilir.

Türkiye’deki ilk devalüasyon 1946 yılında, Dünya Savaşı’nın dengeleri bozması nedeniyle yapıldı. Recep Peker Hükümeti, 7 Eylül Kararları sonucunda, ülkenin milli para birimine müdahalede bulundu. ABD dolarının fiyatı 1.29 TL iken yapılan müdahale ile 2.83 TL’ye yükseltmiştir. Burada şunu sormak gerekir, Türkiye II. Dünya Savaşı’na kağıt üzerinde katılmış olmasına rağmen neden ekonomide böyle bir müdahaleye ihtiyaç duydu?

Her ne kadar Türkiye savaşına kağıt üzerinde katılmış olsa bile dünyada ekonomik dengeler bozulmuştur. Böylelikle Türkiye, dünyanın genelini etkileyen bu sorundan kaçamadı. Bu nedenle milli para biriminin değeri, diğer ülkelerin para birimine karşı azaltıldı. Burada temel amaç, dış ticaret dengesinin sağlanmasıydı. İthalatın azalması, buna karşın ihracatta artış hedeflendi. Fakat yapılan müdahaleler, istenilen sonuca ulaşılmasından oldukça uzaktı.

Türk lirası aşırı değer kaybetti. Bu nedenle kamunun bütçe açığında artış meydana geldi. Bu durum ithalata olan talebin artmasına neden oldu. Devalüasyon tarihleri içerisinde yer alan 1946 yılında alınan devalüasyon kararı, halkın satın alma gücünde azalış gibi birçok olumsuz duruma sebebiyet verdi.

1994 yılı, Türk halkının devalüasyonla karşı karşıya kaldığı bir başka dönemdir. Türkiye’deki ekonomik krizden kurtuluşun çaresi olarak devalüasyon kararı alınması öngörüldü. Bu kapsamda, 5 Nisan Kararları olarak da açılanan kararlar neticesinde, Türk parasının döviz karşısında düşürülmesine karar verildi. Devalüasyon 1994, Tansu Çiller döneminde gerçekleştirildi.

1994 yılında, ekonomideki problemin temelinde kamu harcamaları bulunuyordu. Çünkü kamu harcamaları gelirinden çok daha fazlaydı. Bu durum ise ekonomide çeşitli dengesizlikleri beraberinde getirdi. 5 Nisan Kararları ile Türk lirası, yaklaşık yüzde 38 oranında diğer para birimlerine karşı devalüe edildi. Ayrıca alınan kararla birlikte memur ve işçi ödemeleri bütçe ödenekleriyle sınırlı tutularak ekonomideki temel problemlere müdahale edilmeye çalışıldı. Bunun yanı sıra kamuya personel alımı durduruldu.

Atılan adımların her biri, temel olarak ülkenin içinde bulunduğu ekonomik krizden kurtulmasını hedefliyordu. Bu nedenle son derece kapsamlı çalışmalar yapıldı. Fakat alınan kararlar yoğun bir işsizliğe neden oldu. Bunun yanı sıra gelir dağılımının da ücretliler aleyhine olduğunu belirtmek mümkündür.

Kara Çarşamba olarak da adlandırılan 2001 Krizi, ülkede son derece önemli bir ekonomik daralmaya neden oldu. 2001 yılında finansal bir krizin eşiğinde olan Türkiye, meydana gelen kriz karşısında çeşitli önlemler almak zorunda kaldı. Yüksek enflasyon dönemi olarak da bilinen 2001’de İstanbul Menkul Kıymetler Borsası’nda %18,1 oranında bir düşüş meydana geldi. Bunun yanı sıra “dalgalı kur” sistemi olarak adlandırılan bir sisteme geçilmesi kararlaştırıldı. TL’nin değeri %40 civarında düşerek devletin borcu 29 katrilyon TL kadar arttı. Enflasyon devalüasyon arasında bir ilişki olduğu için enflasyonun artması devalüasyonu tetikledi.

* Sadece bilgi amaçlıdır, banka açısından bir bağlayıcılığı yoktur.